U kowola

KiedyÅ› kowal byÅ‚ ważnÄ… osobÄ… na wsi. Z czasów mojego dzieciÅ„stwa(lata sześćdziesiÄ…te XX wieku) pamiÄ™tam dwie czynne kuźnie w Pietrowicach, u Osadnika we Widonczu i u Maćka na Welkej Stranie. PracowaÅ‚a też wtedy kuźnia na kolei. GrzebiÄ…c w przeszÅ‚oÅ›ci wioski znalazÅ‚em w Pietrowicach aż siedem kuźni, które byÅ‚y czynne w różnym czasie. Przedstawimy je po kolei. JednÄ… z podstawowych czynnoÅ›ci kowali byÅ‚o kiedyÅ› podkuwanie koni i krów. Przeważnie do 1945 roku kowale sami wykonywali podkowy, z kuska żeleza. Po wojnie kupowali już gotowe podkowy hurtowo. NależaÅ‚o je jeszcze dopasować do konkretnego kopyta danego konia. CzÄ™stÄ… robotÄ… kowala byÅ‚o ostrzenie lemieszy(żelezek) do konnych pÅ‚ugów. Dobrze naostrzone lemiesze, to Å‚atwiejsza praca dla konia. JednÄ… z najwiÄ™kszych rzeczy jakÄ… wykonywaÅ‚ kiedyÅ› kowal, byÅ‚ wóz tzw. rafiok. ByÅ‚ on wykonywany we Å›cisÅ‚ej wspóÅ‚pracy z koÅ‚odziejem (kolorzem nebo stelmacherem), który wykonywaÅ‚ wszystkie elementy drewniane, a kowal wszystkie metalowe. Na drzewiano ukoć (drewniana felga, obrÄ™cz) skÅ‚adajÄ…ca siÄ™ z 6 drewnianych części nabijaÅ‚a se żeleźno rafa (obrÄ™cz). Dwanast szpajchów(szprychy) nabijaÅ‚o se do hÅ‚awy koÅ‚a, w hÅ‚awie byÅ‚a żeleźno buksa(tuleja). Na zabezpieczynie byÅ‚a tuleja, kera se zawiyraÅ‚a lunikem (zawleczka). Przednie koÅ‚a woza- rafioka se obrocaÅ‚y do kupy z ojem(dyszel), kere se wraziÅ‚o do Å›nicy (sznicy). Na Å›nica dowaÅ‚o se zyhÅ‚awek i do postrzedka sworzyÅ„. Z przedku woza dowaÅ‚o se obyrtel (mechanizm obrotowy u woza) ZaÅ› rozwora w rincie Å‚Ä…czyÅ‚a przód i tyÅ‚ wozu. KÅ‚anice su w zyhÅ‚ówku. Å»eby na wóz szÅ‚o wiyncy naÅ‚adować to medzy osiu a kÅ‚anicu dowali żeleźne lucznie aż to byÅ‚o mocniejsze. Do stoÅ‚ka byÅ‚y prziwozane wohi a do nich berca, a po tym byÅ‚ usz kuÅ„. Pozdelki woza byÅ‚y hnojnice, poprzyki byÅ‚y szibry. Jak se chciyÅ‚o dwihnyć hnojnice to se daÅ‚o eszcze przistawki. Jak koÅ‚a byÅ‚y na luft, to taki wóz nazywoÅ‚ se baluniok. Furman abo kuczer siedziyÅ‚ na brecie(desce). Pluh z kolcama(pÅ‚ug konny z parÄ… kóÅ‚) zamawiaÅ‚o siÄ™ też u kowala, podobnie jak brany(brony) i hok(radÅ‚o) do maszinkowania kobzoli. Kowal kuÅ‚ też drobne rzeczy jak: sekyra(siekiera), kopaczki, pantok(zapewne graca), motyka, szpicok (sekyra na rubani ledu), krumpacz (na jednej stranie motyka, na druhe szpica). Metalowe elementy uprzęży konnej jak, napierÅ›nik noszyjek, brdca(orczyk) i wohy(wagi) wykonywaÅ‚ kowal. Najpospolitsze wyroby kowala to zapewne hrzebiki(gwoździe kute) i sztyfty(bolce) przeróżne. Przedwojenni cieÅ›le, przy wykonywaniu wadźby (więźby dachowej) też korzystali z wielu Å‚Ä…czników metalowych wykutych w kuźniach.    Bruno Stojer

PS. W niedzielÄ™ 26 wrzeÅ›nia, o godz. 16.00 w pietrowickim centrum Bruno Stojer opowie o swojej nowej książce „Ćwikel i cukrownia w Pietrowicach Wielkich”.