Krziżowa cesta (Droga Krzyżowa)
Na radzie parafialnej w 2019 roku ks. proboszcz Damian Rangosz zaproponował renowację obrazów Drogi Krzyżowej przy św. Krzyżu. Rada poparła ten wniosek. Chodzi o obrazy rozwieszane na krzyżach wokół kościółka podczas majowych i wrześniowych odpustów. Obrazy te mają 131 lat. Moment zakupu tych obrazów uchwyciła gazeta Nowiny Raciborskie, w której w wydaniu z 18 maja 1889 roku Nr 14 czytamy: „Dzięki niestrudzonym zabiegom czcigodnego proboszcza naszego Józefa Koschanego otrzymał mały nasz kościółek św. Krzyża nową ozdobę. Sprawiono bowiem nowe bardzo piękne obrazy stacyjne, które zawieszone zostaną po zewnętrznej stronie kościoła. Mianowicie 3 maja i 14 września (znalezienie i podwyższenie świętego krzyża) odbywają się tam odpusty. W tych dniach przybywa bowiem do kościoła naszego tyle ludzi z okolicy, że ich świątynia pomieścić nie może, wskutek czego zniewoleni są odbywać drogę krzyżową poza jej murami.” (Zachowano oryginalną pisownię). Namalował je Max Berz (1845-1915), niemiecki malarz z Monachium. Natomiast na tylnych ścianach kilku obrazów drogi krzyżowej zauważono napisy. Autorem tych napisów jest ks. Rudolf Koschany, brat proboszcza Józefa. W kilku zdaniach pisze ks. Rudolf, o kościółku jako o miejscu cudami słynącym i informuje nas, że w majowy odpust 1889 roku poświęcił wspomniane stacje Drogi Krzyżowej. Na końcu pozdrawia wszystkich parafian Pietrowic Wielkich. Tekst pisany jest niemieckim gotykiem. Jest to okazja, żeby bliżej przyjrzeć się ks. proboszczowi Józefowi Koschanemu. Urodził się w 1843 roku w Posucicach koło Branic. W 1869 roku otrzymał święcenia kapłańskie i został paterkiem (wikarym) przy pietrowickim proboszczu Karolu Buroń. Po śmierci Karola Buronia, ks. Koschany pełnił obowiązki pietrowickiego proboszcza samodzielnie i nieformalnie, w 1894 roku otrzymał pomoc w postaci wikarego ks. Józefa Wollny. Z tego też roku mamy wiadomości z prasy, „Katolickie Nowiny…”z 17 marca 1894 informują: „Z Wielkich Pietrowic. Dnia 13 marca. Tego roku będzie u nas uroczystość, która zdarza się rzadko. Nasz proboszcz Josef Koschany i nasz rektor(dyrektor szkoły) Josef Waniek obchodzą 25 lecie swojego urzędowania. W tym czasie proboszcz duszpasterzował wielu duszom, a rektor wiele dzieci uczył. Gdyby tak zawsze było, że ksiądz i nauczyciel pracują jednomyślnie razem nad wychowaniem ludzi.” Ostatnie zdanie to aluzja do ówczesnej sytuacji politycznej. W 1871 roku powstało Cesarstwo Niemieckie (Deutsches Reich)- wszystkie państwa i państewka niemieckie się zjednoczyły. Cesarzem został Wilhelm I Hohenzollern, a kanclerzem Otto von Bismarck- główny architekt przedsięwzięcia. Ta elita była protestancka. Już w 1872 roku wyszły ustawy utrudniające życie Kościołowi katolickiemu: sprawy nadzoru nad szkołami wyjęto spod uprawnień Kościoła i wprowadzono cywilnych inspektorów szkolnych, zakazano działalności zakonowi jezuitów, duchownym pod groźbą kary zabroniono poruszania spraw politycznych, wprowadzono urzędy stanu cywilnego, uniezależniając się w ten sposób od metryk kościelnych, powołanie na urząd proboszcza wymagało zgody władzy rządowej. Dlatego formalnie ks. Koschany został proboszczem dopiero w 1886 roku. Język morawski i język polski na Śląsku wpadł w niełaskę. C.d.n.
Kaj je to mlyko
Niedzielna suma, 12 stycznia, była wyjątkowa z dwóch powodów. Pierwszy powód to taki, że msza św. była w intencji wszystkich żyjących i zmarłych rolników. Kiedyś po Nowym Roku, wszystkie większe grupy zawodowe i stany z wioski dawały na swoju mszu. Zatem była msza św. za krawców, piekarzy i cukierników, rolników, strażaków, kolejarzy, pracowników RSP, pracowników GS-u. Były też msze św. 50-latków, 60-latków i 70-latków. Piszący ten tekst jeszcze szedł na ofieru na mszy św. za 50-latków. Gdy ukończyłem 60 lat tej mszy św. rocznicowej już nie było. Dziś w 2020 roku fason trzymają już tylko rolnicy i strażacy. Jest też prawdą, że grupy zawodowe zmniejszyły się. Drugą wyjątkowością mszy św. był udział w niej orkiestry dętej. Kiedyś pietrowicka orkiestra dęta uświetniała wszystkie uroczystości religijne w naszym kościele. Gdy ta orkiestra zamilkła w 2010 roku, kościelny występ obcych orkiestr dętych jest sporadyczny. Na początku orkiestra zagrała intradę, a i na końcu pożegnała się z pięknym dłuższym utworem. Na dodatek jeszcze po mszy zagrała jeden utwór na placu kościelnym i dźwięki orkiestry odprowadzały nas do domu. Zrodziło się pytanie - kaj to su te sedloki? Przeca pyrwe było ich wiac. W latach 50-tych składki na nieformalny związek rolników płaciło około osiemdziesięciu rolników. Dziś składki płaci mniej niż dwudziestu gospodarzy. Na ofiarę tej rolniczej mszy w 2020 roku poszło 28 gospodarzy i 6 gospodyń. Nie byli to jednak wszyscy pracujący na roli. Przeszło pół wieku temu około 60 rolników z Pietrowic oddawało mleko: Ciepły Elżbieta[Błażek], Czogała Johann (Henryk) [Pelka], Dyrszlag Józef (Wiktor), Glania Edmund (Gerard) [Ciepły], Gołąbek Franciszek [Czabania], Gotzmann Walter [Kucik], Gotzmann Ginter [Rzechorzek], Gotzmann Leon (Waldemar), Herud Adi[Łukosz], Herud Jerzy (Andrzej, wcześniej Józef Koza), Herud Józef [Łukosz], Janik Józef (Wilhelm) [Klemens], Jokel Ewald (Józef), Kladziwa Georg, Kolar Józef, Kitel Konrad (Józef), Kubiczek Henryk (Marcin) [Kachel], Kretek Jan [Balcar], Klobuczek Wiktor, Krauze Gerard, Łata Paweł, Marcinek Józef [Słama], Morcinek Paweł i Wilibald [Kubulek], Mika Józef(Jan), Motyl Maksymilian, Mendzigall Aniela i Róża, Marcinek Wiktor [Kretek], Marcinek Anna i Jerzy [Welka Stopa], Newerla Georg [Kolorz], Newerla Jerzy [Marosz], Newerla Artur [Pawlasek], Pawlasek Paweł [Kumarek], Pieczarek Józef [Kopidolczyk], Pieczarek Katarzyna [Hrzych], Płaczek Franciszek [Tabaciorz], Pientka Franciszek [Rzeha], Pientka Gerard [Wrana], Pientka Alojzy, Pientka Alfons [Gruszka], Pientka Paweł [Paul Pieczyk], Plura Alfred, Plura Zofia i Józef, Posmyk Franiszek [Severyn], Robenek Józef, Steuer Wiktor, Szulc Wincenty (Bernard) [Hunczek], Skerhut Jan [Zimny Kowol], Schneider Ginter (Krystian) [Schebesta], Skerhut Reinhold [Masorz], Tobiasz Stanisław, Wycisk Paweł [Hernes], Wesoły Oswald, Wieder Reinhard, Wieder Franciszek [Bubi], Zachwey Rudolf (Henryk), Zaruba Karol. Dziś tylko czterech rolników hoduje krowy: Herud Andrzej, Schneider Krystian, Steuer Rajmund, Zachwey Tomasz. Pierwsza zlewnia była u Lakomka, gdzie przed wojną był sklep rzeźniczy Lakomków. Tam mleko było jeszcze chłodzone taflami lodu wyrąbywanymi zimą z kórnickich stawów. c.d.n.
Kaj je to mleko c.d.
W roku 1967 oddawano już mleko do nowo wybudowanej zlewni mleka na ul. Ligonia. Tam była kiedyś posesja rodziny Marcinek składająca się z dwóch domków i stodółki krytej jeszcze słomą. Wybuch bomby w 1945 roku u sąsiada piekarza Baruchy spowodował pożar posiadłości, która już nie została odbudowana. Wielu hodowców krów było też w Gródczankach: Błachut Michał ( Jan, Tomasz), Grucel Antoni (Jan), Olender Władysław (Tadeusz), Marker Franciszek, Górszczyk Jan (Janusz), Schütz Franciszek [wcześniej Spieller], Pollmann Antoni (Andrzej, Łukasz ),Krzyżok Antoni (wcześniej Zebralla), Pientka Oswald (Ewald), Mikołajczyk Franciszek (Antoni), Mika Gerard, Kwasigroch Franciszek, Kreis Adolf, Bogdanowicz Janina, Ciuła Władysława. Konnym zaprzęgiem przywoził mleko do pietrowickiej zlewni Franciszek Marker. Woził je w latach 1974-1993. Rolnicy indywidualni oddawali razem 380-440 litrów mleka a PGR Gródczanki oddawał 1200-2300 litrów. W zimie czasami dwa konie nie dawały rady uciągnąć wozu, zwłaszcza przy zasypanym wąwozie przy św. Krzyżu. Najdłużej krowy hodowała rodzina Pollmann - do 26 września 2018 roku. Ich stado liczyło 18 krów. W Kornicy też wielu gospodarzy oddawało mleko. W latach 60-tych i 70-tych XX wieku byli to: Benek Jan, Drangwitz Erich, Gieroń Mikołaj, Hercog Antoni, Hermeth Jerzy, Krutki Wilhelm, Kubik Anna, Kwaśny Jerzy, Machoczek Józef, Mizioch Henryk, Morcinek Gertruda, Październy Gertruda (Musioł), Piskała Wilhelm, Solich Monika, Staniek Jadwiga, Szincel Dorota(potem Paletta Werner), Trompeta Jerzy, Weiss Adela, Widok Karol, Woźnica Jerzy, Wycisk Józef , Weiss Walter, Zając Alfred, który końmi zawoził mleko do pietrowickiej zlewni. Największym hodowcą krów w Kornicy był Józef Benek, który trzymał 11 krów i oddawał 120-140 litrów mleka dziennie. Hodował je do 2005 roku. Mleko oddawały też RSP z Pietrowic i Kornicy oraz PGR Gródczanki. Swego czasu produkcja mleka była pracochłonną ale i dobrze płatną działalnością. Po mleko do pietrowickiej zlewni przyjeżdżała dwa razy dziennie cysterna o pojemności 5000 litrów z raciborskiej mleczarni. Niektórzy przerabiali mleko w domu. Najpierw mleko spuszczali bez cyntryfuga. Po tej obróbce otrzymywało się śmetunku i już nie takie tłuste mleko. Ze śmietunky tłukło se masło. A z pozostawionego mleka zrobiła się kiszka (kefir).Ta kiszka szło kroić, taka była husta. Z kiszki selki robiły eszcze kyjza, taka smyrdlavo, ale dobra. Przy tłuczeniu masła otrzymywano jeszcze syrwotka, też była dobra, bo tam pływały eszcze kuski masła. Masło selki przedowały w Petrowicach i w Raciborzu na wolnym handlu. Masło było zawinute w liście chrzanu (bardzo ekologicznie). Teresa Herud (1868-1955) z gospodarstwa na Małej Stranie(teraz sklep rzeźniczy) robiła w domu kyjzu- homułki. Na samprzód mlyko musieło się ukisić, z kiszki se wycisło woda (kapołka) i był bieły ser czyli twaróg. Do syra dodowała kminek i sól, kulała takie okruhłe bocheneczki, małe bułki. Te syrowe bocheneczki dało se na dłuhu desku i suszyło na słońcu, aż se to zrobiyło żółte na zewnątrz, taka skórka a w postrzedku było eszcze biyłe. Ten syr musioł być zależani. Potem to się myło, dowało to do buncloweho hyrnca, przykryło biyłu płachtu aż se to tam skisiło. Jedło se ze świyżym chlebem poszmarowanym masłem- tak wspominała kiedyś pani Maria Filip. W Hesji do dnia dzisiejszego podobny ser przegryza się pijąc wino.
Bruno Stojer
Raciborska gazeta mniejszości polskiej „Nowiny Raciborskie” w latach 1889-1891 często drukowała wzmianki o pietrowickiej cukrowni. Przytaczamy niektóre z nich:
9 październik 1889. Cukrownie w Ryńskiej Wsi (Reńska Wieś), Pietrowicach i Niemieckich Racławicach (Racławice Śląskie) płacą w tym roku za ćwikłę cukrową 85-90 fennigów za cetnar.
30 października 1889. Nr 61. Cukrownia tutejsza miała w ubiegłym roku 133 424 marek zysku. Dywidendy wypłacono akcjonariuszom - 66 990 marek.
2 listopada 1889. Nr 62. Uzupełniając mą ostatnią wiadomość o cukrowni naszej, donoszę jeszcze, że na każdą akcję przypada w tym roku 30 marek dywidendy, które 31 grudnia zostaną wypłacone. W 70 dniach przerobiono w cukrowni naszej 352 610 cetnarów buraków, codziennie więc przeszło 5000 cetnarów. Z tego wyrobiono 38 000 cetnarów cukru i 9300 cetnarów melasy.
15 stycznia 1890. Nr5. Cukrownia nasza ukończyła w piątek tegoroczną przeróbkę ćwikły. W ciągu pracy nie wydarzyło się dzięki Bogu żadne nieszczęście. Robotnicy narzekają jeno, że praca była w tym roku bardzo ciężką i twierdzą, że na przyszły rok już za płacę, jaką w tym roku pobierali pracować nie będą.
11 październik 1890. Nr 81. Akcjonariusze naszej cukrowni odbędą w dniu 29 października o godzinie wpół do czwartej po południu walne zebranie w Pietrowicach.
18 lutego 1891. Nr 14. W tutejszej cukrowni kampania już się skończyła. 6 bm. wskutek czego w tutejszym kościele, odbyło się nabożeństwo dziękczynne, na którym byli obecni robotnicy i urzędnicy cukrowni. W tym roku przerobiono kilka tyś. centnarów buraków więcej, niż w roku zeszłym, ale miały one za to mniejszą zawartość cukru.
28 lutego 1891 Nr 17. Przy tutejszej cukrowni znaleźli robotnicy dwa zabite zające, no i zabrali je sobie, ale jakiś „życzliwy” doniósł o tym władzy i zdaje się, że im biedne zające odebrano, tak że nie wiem, kto je ostatecznie zjeść będzie miał przyjemność.
30 września 1891 nr 78. Kietrz. Cukrownia w Pietrowicach przyjmie buraki począwszy od jutra.
31 października 1891. Nr 87. Cukrownia tutejsza przerobiła w roku przeszłym 456 tyś. centnarów ćwikły, a więc dziennie po 4,5 tyś. centnara. Mimo to wykazują rachunki zeszłoroczne znaczny niedobór, bo aż 30 000 marek. Dywidendy wskutek tego akcjonariusze w tym roku nie otrzymają.
30 grudzień 1891. Cukrownia tutejsza ukończyła w tych dniach tegoroczną przeróbkę buraków. Ogółem przerobiono 350 000 cetnarów, z których wydobyto 35 000 cetnarów cukru.
Bruno Stojer
Kładki dla pieszych (7)
Najstarsi mieszkańcy Zawodzia recytują jeszcze porzekadło: KU-BE-KO-ZA-PAN-GA-SI-CE-SU-SO-BE-KA-JO-NY. Są to inicjały nazwisk, a częściej przydomków mieszkańców tej części Pietrowic. Jakiś przodek każdej z tych czternastu rodzin podpisał petycję w sprawie budowy mostu Thomasa. Po rozszyfrowaniu otrzymujemy: KU-Kudła (Weiner), BE-Bernatzky, KO-Koterba (Mendzigall), ZA- Zachariasz (Piotr Libera, brat mojego dziadka), PAN-Pańczyk (Wolnik - Hunczek a jego żona była zd. Pańczyk), GA-Gardiańczik (Śliwka), SI-Siwek (Lakomek), CE-Cerman, SU-Suchanek, SO-Sobółka (Osadnik), BE-Bernatzky Teresa, KA-Kazimierz (Meisner), JO-Jokel (Mludek Adolf) ), NY- Nyra (Wacławczik). Oprócz Thomasbrücke istniała też kilkaset metrów bliżej od strony roszarni, kładka drewniana - dwie bele przerzucone przez rzekę i na nią nabite deski o długości jednego metra. Ta kładka istniała jeszcze w 1940 roku, a po wojnie zniknęła. Służyła mieszkańcom lewobrzeżnej części Pietrowic jako najkrótsze przejście do pracy w cukrowni a potem w roszarni lnu. Niedaleko tej kładki były szklarnie ogrodowe, zdaje się dwa obiekty o długości kilkunastu metrów. Przed wojną pieczę nad szklarniami miała rodzina Swoboda, która mieszkała w domu na terenie byłej roszarni. Ten dom już nie istniał pod koniec lat 40- tych XX wieku. Po wojnie prowadził to „stary Plonka”. W czasach powojennych uprawiano tam głównie pomidory, również kwiaty doniczkowe i cięte. Później ogrodnikiem był tam Karol Proksch (1901-1977) z Małej Strany. Pod koniec lat 60-tych XX wieku chodziły tam wycieczki szkolne. W latach 70- tych w szklarniach zaprzestano uprawy. Ostatecznie zostały rozebrane w latach 90-tych XX wieku, gdy na tych terenach powstały ogródki działkowe. Jedyne co się ostało po tej stronie torów jako pozostałość po cukrowni i roszarni to murowana budka, w której znajdowała się pompa tłocząca wodę z rzeki na potrzeby zakładów. Ostatnim przejściem przez rzekę, a właściwie przez młynówkę wpadającą do Cyny był betonowy mostek na priwatwegu (dosłownie-droga prywatna). Tą dróżką, położoną równolegle do torów od stacji PKP do roszarni podążali pracownicy cukrowni lub roszarni przyjeżdżający pociągiem do pracy w Pietrowicach. Natomiast pokolenie mojego dziadka (mieszkańca końca ul. Fabrycznej) idąc tą dróżką mówili: „idu bez park”. Było to odniesienie do parku - ogrodu przy byłym pietrowickim zamku(dziś budynek urzędu gminy), bo dróżka wiła się tuż za tym ogrodem-parkiem zamkowym. Ten mostek o szerokości jednego metra i długi na 12 m jako jedyny miał gelynder (poręcz) i to metalową. Tak do końca XX wieku było tam przyjemnie przejść się lub przejechać rowerem. Korzystało z tej dróżki wielu mieszkańców południowej części wioski. Potem jako pierwszy stracił się metalowy gelynder, potem boki dróżki zaczęły zarastać chwastami i robiło się coraz ciaśniej, a kilka lat temu betonowa podłoga mostku zaczynała się w środku załamywać . Dziś załamanie wynosi około pół metra. We wrześniu 2020 roku przed mostkiem pojawiła się urzędowa tablica z napisem „Droga nieprzejezdna” . W ten sposób wszystkie trzy dodatkowe przejścia przez rzekę, a powiązane z cukrownią a potem z roszarnią znikły tak samo jak i te zakłady pracy.
Bruno Stojer